पंढरपुरीचा निळा..!!
(लेखक- -पुष्कर म. गोसावी जहागीरदार ,संत एकनाथ महाराजांचे १४ वे वंशज )
पंढरपुरींचा निळा लावण्याचा पुतळा
विठो देखियेला डोळां बाईयेवो ॥
पंढरपूर हे भीमा नदीच्या काठावर वसलेले शहर आहे. शहराला अर्धचंद्राच्या आकाराने भीमा नदीने वळसा घेतलेला आहे, म्हणून या नदीला चंद्रभागा असेही म्हटले जाते. त्याच्यामागेही मोठी अख्यायिका आहे. वारकरी संप्रदायात या नदीला चंद्रभागा या नावानेच ओळखले जाते. संतांच्या अभंगातूनही या नदीचे वर्णन चंद्रभागा किंवा भिवरा असेच केल्याचे दिसून येतय. अशा या पंढरपूरचा उल्लेख प्राचीन ग्रंथातही सापडतो. शालिवाहन राजांच्या काळात इ.स. ८३ मध्ये या शहराचे संवर्धन केल्याचे दाखले सापडतात. तर इ.स ५१६ मध्ये राष्ट्रकुटांच्या काळातही पंढरपूरचा उल्लेख आढळून येतो. पंढरपूर अत्यंत प्राचीनकाळापासून असल्याचे अनेक दाखले सापडतात. तो इतिहासाचा विषय आहे.
त्यावर जास्त लिहित नाही. इतिहासातल्या थोर व्यक्तिमत्त्वांनीही या पंढरपूरला भेट दिल्याचे दाखले आहेत. ग्वाल्हेरचे शिंदे, बाजीराव पेशवे, अहिल्यादेवी होळकर यांच्यासह अनेक राजे महाराजे आणि सरदारांनी या विठ्ठलाला मौल्यवान दागिने अर्पण केलेले आहेत. हिरे, माणिक, मोती, सोनं या दागिन्यांचा खजाना आजही मंदिराच्या विश्वस्तांकडे आहे. यावरूनच हे दैवत किती प्राचीन आहे याची प्रचिती येते
.
भीमानदीच्या काठावरच विठ्ठल रुखमाईचे भव्य मंदिर आहे. सोलापुरातून तुम्ही गोपाळपूरच्या जुन्या दगडी पुलाच्या मार्गाने जर पंढरपुरात प्रवेश केला तर तुम्हाला लांबूनच कळसाचे दर्शन होते. मंदिराच्या समोरच नामदेव पायरी आहे. विठोबाचे दर्शन घेण्याअगोदर नामदेव पायरीचे दर्शन घेतले जाते. तर मंदिराच्या अगदी समोर नदीपात्रात पुंडलिकाचे मंदिर आहे. या दोन्हीबद्दल वारकरी साहित्यात मोठी माहिती देण्यात आलेली आहे. पंढरपूरला येणाऱ्या भक्तांना वारकरी म्हणतात. या वारकरी संप्रदायात तुळसीची माळ घालण्याची परंपरा आहे. त्यांना माळकरीही म्हणतात. काळा बुक्का हा विठ्ठलाच्या नावाने कपाळी लावला जातो.
पंढपुरात आलेला वारकरी चंद्रभागेत स्नान करून विठ्ठलाचे दर्शन घेतो. सध्या सगळ्याचे तीर्थक्षेत्राच्या ठिकाणच्या नद्यांची जी अवस्था आहे. तीच या भीमानदीचीही झालेली आहे. प्रदूषणाने नदीचे पाणी गढूळ झालय. पण वारकरी या नदीत डुबकी मारूनच विठोबाचे दर्शन घेतात.
उदंड पाहिली उदंड ऐकिली । उदंड वर्णिली क्षेत्र ख्याती ॥१॥
ऐसी चंद्रभागा ऐसें भीमातीर । ऐसा विटेवर देव कोठें ॥२॥
(लेखक- -पुष्कर म. गोसावी जहागीरदार ,संत एकनाथ महाराजांचे १४ वे वंशज )
विठो देखियेला डोळां बाईयेवो ॥
पंढरपूर हे भीमा नदीच्या काठावर वसलेले शहर आहे. शहराला अर्धचंद्राच्या आकाराने भीमा नदीने वळसा घेतलेला आहे, म्हणून या नदीला चंद्रभागा असेही म्हटले जाते. त्याच्यामागेही मोठी अख्यायिका आहे. वारकरी संप्रदायात या नदीला चंद्रभागा या नावानेच ओळखले जाते. संतांच्या अभंगातूनही या नदीचे वर्णन चंद्रभागा किंवा भिवरा असेच केल्याचे दिसून येतय. अशा या पंढरपूरचा उल्लेख प्राचीन ग्रंथातही सापडतो. शालिवाहन राजांच्या काळात इ.स. ८३ मध्ये या शहराचे संवर्धन केल्याचे दाखले सापडतात. तर इ.स ५१६ मध्ये राष्ट्रकुटांच्या काळातही पंढरपूरचा उल्लेख आढळून येतो. पंढरपूर अत्यंत प्राचीनकाळापासून असल्याचे अनेक दाखले सापडतात. तो इतिहासाचा विषय आहे.
त्यावर जास्त लिहित नाही. इतिहासातल्या थोर व्यक्तिमत्त्वांनीही या पंढरपूरला भेट दिल्याचे दाखले आहेत. ग्वाल्हेरचे शिंदे, बाजीराव पेशवे, अहिल्यादेवी होळकर यांच्यासह अनेक राजे महाराजे आणि सरदारांनी या विठ्ठलाला मौल्यवान दागिने अर्पण केलेले आहेत. हिरे, माणिक, मोती, सोनं या दागिन्यांचा खजाना आजही मंदिराच्या विश्वस्तांकडे आहे. यावरूनच हे दैवत किती प्राचीन आहे याची प्रचिती येते
.
भीमानदीच्या काठावरच विठ्ठल रुखमाईचे भव्य मंदिर आहे. सोलापुरातून तुम्ही गोपाळपूरच्या जुन्या दगडी पुलाच्या मार्गाने जर पंढरपुरात प्रवेश केला तर तुम्हाला लांबूनच कळसाचे दर्शन होते. मंदिराच्या समोरच नामदेव पायरी आहे. विठोबाचे दर्शन घेण्याअगोदर नामदेव पायरीचे दर्शन घेतले जाते. तर मंदिराच्या अगदी समोर नदीपात्रात पुंडलिकाचे मंदिर आहे. या दोन्हीबद्दल वारकरी साहित्यात मोठी माहिती देण्यात आलेली आहे. पंढरपूरला येणाऱ्या भक्तांना वारकरी म्हणतात. या वारकरी संप्रदायात तुळसीची माळ घालण्याची परंपरा आहे. त्यांना माळकरीही म्हणतात. काळा बुक्का हा विठ्ठलाच्या नावाने कपाळी लावला जातो.
पंढपुरात आलेला वारकरी चंद्रभागेत स्नान करून विठ्ठलाचे दर्शन घेतो. सध्या सगळ्याचे तीर्थक्षेत्राच्या ठिकाणच्या नद्यांची जी अवस्था आहे. तीच या भीमानदीचीही झालेली आहे. प्रदूषणाने नदीचे पाणी गढूळ झालय. पण वारकरी या नदीत डुबकी मारूनच विठोबाचे दर्शन घेतात.
उदंड पाहिली उदंड ऐकिली । उदंड वर्णिली क्षेत्र ख्याती ॥१॥
ऐसी चंद्रभागा ऐसें भीमातीर । ऐसा विटेवर देव कोठें ॥२॥
No comments:
Post a Comment